पुणे : बेलाचे झाड (Bael Farming) असे एक झाड आहे ज्याच्या मुळापासून फळापर्यंत सर्वच बाबींचा वापर करण्यात येतो. बेलाच्या पानांना धार्मिक महत्व आहे. शंकराच्या पिंडीवर वाहण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या या पानांना मोठी मागणी असते. बेलाच्या फळाची लागवड औषधी स्वरूपात देखील केली जाते. त्याची मुळे, पाने, साल आणि फळे औषधीसाठी वापरली जातात. अनेक शेतकरी बेलाची शेती देखील करु लागले आहेत. तर काही शेतकरी शेताच्या बांधावर बेलाची शेती करुन अतिरिक्त उत्पन्न घेतात. (Bael farming marathi information)
बेलाला हिंदू धर्मात अत्यंत पवित्र मानले जाते आणि वैदिक संस्कृत साहित्यात या झाडाला दैवी वृक्षाचा दर्जा देण्यात आला आहे. याला बंगाली बेल, भारती बेल, गोल्डन ऍपल, होली फ्रूट, स्टोन ऍपल इत्यादी नावाने देखील ओळखले जाते. याशिवाय शैलपत्र, सदाफळ, पतिवत, बिल्व, लक्ष्मीपुत्र आणि शिवेश या नावांनी देखील ओळखले जाते. बेल हे पौष्टिक आणि औषधी गुणधर्मांमुळे खूप महत्वाचे मानले जाते. बेल फळ पोषक आणि औषधी गुणधर्मांनी समृद्ध आहे. विविध प्रकारचे अल्कलॉइड्स, सॅपोनिन्स, फ्लेव्होनॉइड्स, फिनॉल्स, अनेक प्रकारचे फायटोकेमिकल्स, जीवनसत्त्वे-ए, बीसी, खनिजे आणि कार्बोहायड्रेट्स या फळांमध्ये आढळतात. बेल फळाचा लगदा ऊर्जा, प्रथिने, फायबर, विविध जीवनसत्त्वे आणि खनिजे आणि मध्यम अँटिऑक्सिडंटने समृद्ध आहे. यापासून मुरब्बा, शरबत असे अनेक प्रकारचे पदार्थ बनवले जातात.
बेलाचा औषधी वापर
फळाचा लगदा पोटाच्या विकारात वापरला जातो. फळांचा उपयोग आमांश, जुलाब, हिपॅटायटीस बी, टी.व्ही.च्या उपचारात होतो. पानांचा उपयोग पाचक व्रण, श्‍वसन विकारावर होतो. मुळांचा उपयोग सापाचे विष, जखमा भरणे आणि कानाच्या रोगासाठी केला जातो. बेल हे सर्वात पौष्टिक फळ आहे, म्हणून ते कँडी, शरबत, टॅफी तयार करण्यासाठी वापरले जाते. Medicinal use of Bael
बेलाची मुळं, साल, पाने, फांद्या आणि फळे औषधाच्या रूपात मानवी जीवनासाठी उपयुक्त आहेत. बेलपासून तयार केलेली औषधे अतिसार, पोटदुखी, अन्ननलिका, पेटके इत्यादींसाठी वापरली जातात. साखरेवर उपचार, सूक्ष्मजंतूंपासून संरक्षण, त्वचा कुजणे, वेदना कमी करणे, स्नायू दुखणे, पचनसंस्था इत्यादींवर उपचार केल्यामुळे ती औषधी वनस्पती म्हणून ओळखली जाते. त्यातून अनेक संरक्षक (शरबत, मुरंबा) बनवता येतात.
बेलाच्या लागवडीसाठी योग्य हवामान आणि जमीन
हिवाळ्यात आणि उन्हाळ्याच्या हंगामात त्याची झाडे चांगली वाढतात. परंतु लांबलचक हिवाळा हंगाम आणि पडणारे दंव झाडांचे काही नुकसान करतात. त्याच्या झाडांना पावसाची गरज नसते. त्याची झाडे सामान्य तापमानात चांगली वाढतात. बेलाची लागवड कोणत्याही सुपीक जमिनीत करता येते. त्याचे पीक पठार, खडी, नापीक, कठिण, खडी, खडर, खडबडीत वालुकामय सर्व प्रकारच्या जमिनीत सहजपणे घेता येते. परंतु वालुकामय चिकणमाती जमिनीत त्याचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात मिळते. त्याच्या लागवडीमध्ये, जमीन योग्य निचर्‍याची असावी, कारण पाणी साचल्यामुळे त्याच्या झाडांना अनेक रोग होतात.
असे लावा बेलाचे रोप
खड्ड्यांचा आकार ९० बाय ९० सेमी असावा आणि एका खड्ड्यापासून दुसर्‍या खड्ड्याचे अंतर ८ मीटर असावे. ठिबक सिंचन पद्धतीने ५ बाय ५ मीटर अंतरावर बाग तयार करता येते. हे खड्डे २०-३० दिवस उघडे ठेवल्यानंतर, पाऊस सुरू होताच, खड्ड्यात योग्य प्रमाणात खते टाकावीत. एक-दोन पावसानंतर खड्ड्याची माती बर्‍यापैकी जमली की त्यात झाडे लावावीत. बेल हे रोपांच्या स्वरूपात लावल्या जातात. ही रोपे शेतात तयार केली जातात किंवा सरकारी नोंदणीकृत रोपवाटिकातून खरेदी केली जातात.
रोपे लावण्यापूर्वी खड्ड्यांना योग्य प्रमाणात बाविस्टिन किंवा गोमूत्र टाकून प्रक्रिया केली जाते. त्यामुळे सुरवातीला झाडांना रोगाचा धोका कमी होतो आणि झाडांची वाढही चांगली होते. बेल वनस्पती कधीही प्रत्यारोपण केल्या जाऊ शकतात, परंतु हिवाळा हंगाम प्रत्यारोपणासाठी योग्य नाही. जर शेतकरी व्यावसायिक पद्धतीने बेलाची लागवड करत असतील तर त्यांनी मे आणि जून महिन्यात रोपांची लागवड करावी. बागायती ठिकाणी मार्च महिन्यातही रोपांची लागवड करता येते.
खतांचे व्यवस्थापन
साधारणपणे बेलाचे झाड खत आणि पाण्याशिवायही चांगली फुलते. परंतु चांगले परिणाम मिळविण्यासाठी, योग्य वेळी योग्य प्रमाणात खत देणे आवश्यक आहे. पाच वर्षांच्या फळांच्या झाडासाठी ३७५ ग्रॅम ट्राजन, २०० ग्रॅम स्फुरद आणि ३७५ ग्रॅम पोटॅश प्रति झाड द्यावे. वेलीमध्ये झिंकच्या कमतरतेची लक्षणे पानांवर दिसू लागल्याने, झिंक भरून काढण्यासाठी ०.५ टक्के झिंक सल्फेटची फवारणी अनुक्रमे जुलै, ऑक्टोंबर आणि डिसेंबरमध्ये करावी. ट्रेमध्ये खत झाडाच्या मुळापासून ०.७५ ते १.०० मीटर अंतरावर शिंपडावे. खताची मात्रा दोनदा, एकदा जुलै-ऑगस्टमध्ये आणि दुसरी वेळ जानेवारी-फेब्रुवारीमध्ये द्यावी.
बेलाचे उत्पादन देण्यासाठी ७ वर्षे
बेलची रोपे लागवडीनंतर ७-८ वर्षांनी फुलू लागतात. पण जर चष्म्यापासून बनवलेली झाडे लावली तर त्यांची फळे ४-५ वर्षांनीच लागतात. बेलचे झाड सुमारे १५ वर्षांनी पूर्ण फळ देते. दहा ते पंधरा वर्षे वयाच्या झाडाला १००-१५० फळे येतात. बेलच्या झाडाची फुले जून-जुलैमध्ये येतात आणि पुढील वर्षी मे-जूनमध्ये परिपक्व होतात. बेलाच्या झाडांना उत्पादन देण्यासाठी ७ वर्षे लागतात.