नागपूर : खरीप हंगामाच्या तोंडावर महाराष्ट्रात कापूस पेरणाऱ्या शेतकऱ्यांसमोर एक नवीन समस्या निर्माण झाली आहे. ही समस्या म्हणजे अनधिकृत किंव्हा बोगस बियाणे! या पार्श्वभूमीवर बियाणे निर्मात्यांनी बेकायदेशीर ‘ट्रान्सजेनिक’ जनुकीय सुधारित (GM) कापसाच्या मोठ्या प्रमाणात विक्री करण्यापासून सावधगिरी बाळगली आहे.
बॅसिलस थुरिंगिएन्सिस हे कापूस
Bt (Bacillus thuringiensis) कापूस हा देशात व्यावसायिक लागवडीसाठी मंजूर केलेला एकमेव GM कापूस आहे. गुलाबी बोंडअळीला प्रतिरोधक असल्याने बॅसिलस थुरिंगिएन्सिस कापूस उत्पादक शेतकरी पसंत करतात. गुलाबी बोंडअळी किंवा गुलाबी बोंडअळी (PBW) चा प्रभाव महाराष्ट्रातील कपाशीच्या शेतात दिसू लागल्याने शेतकरी चिंतेत आहेत. कृषी शास्त्रज्ञांच्या मते गुलाबी बोंडअळी ही कापसाची सर्वात मोठी शत्रू कीड आहे. ही अळी आपले संपूर्ण आयुष्य कापसावर पूर्ण करते आणि लहान रोपापासून ते कळी, फुलापर्यंत खाऊन नुकसान करते.
दुसरा ट्रान्सजेनिक प्रकार, हर्बिसाइड टॉलरंट (HT) Bt कापूस, भारतात अद्याप कायदेशीर होणे बाकी आहे. शेतकरी जेव्हा एचटी बीटी कपाशीची लागवड करतात तेव्हा ते शेतातील तण किंवा तण नियंत्रित करण्यासाठी ग्लायफोसेट नावाच्या रसायनाची फवारणी करू शकतात. शेतकऱ्यांसाठी हे एकमेव रसायन उपलब्ध आहे, जे वेळखाऊ आणि खर्चिक आहे.
हे बेकायदेशीर असले तरी गेल्या काही वर्षांत शेतकरी एचटी बीटीकडे वळले आहेत. सुरुवातीला, ते केवळ 5-6 टक्के क्षेत्र व्यापत होते, परंतु गेल्या वर्षी अशा प्रकारांमध्ये सातत्याने वाढ होऊन ती 17 टक्क्यांपर्यंत पोहोचली आहे. या वर्षी या प्रकारची विक्री ९० लाख पॅकेट्सच्या पुढे जाण्याची अपेक्षा असल्याचे उद्योग क्षेत्रातील सूत्रांचे म्हणणे आहे. दुसऱ्या स्रोताने सांगितले की, “बाजारात आणलेल्या लिंट पिकाच्या विक्रमी उच्च किमतीमुळे शेतकरी इतर पिकांकडे कापूस घेण्यास प्रवृत्त होतील. एचटी बीटी कापसाची सहज उपलब्धता लक्षात घेता, बरेच शेतकरी निश्चितपणे त्याकडे जातील असा विश्वास व्यक्त केला जात आहे.