पुणे : शेतकर्‍यांचे उत्पन्न वाढविण्यासाठी कृषी क्षेत्रात नवनवीन प्रयोग होत असतात. यातील एक यशस्वी प्रयोग म्हणजे, मल्टी लेयर फार्मिंग अर्थात बहुस्तरीय शेती. या तंत्रात शेतकरी एकाच जमिनीवर एकाच वेळी ४ ते ५ प्रकारची पिके घेऊ शकतात. बहुस्तरीय शेती ही मुख्यत्वे नगदी पिकांवर आधारित असते आणि त्यात भाजीपाला, फळे आणि फुलांची लागवड समाविष्ट असते. या तंत्राचा अवलंब करून शेतकरी आपल्या जमिनीचा जास्तीत जास्त वापर करू शकतात. एवढेच नाही तर एकाच जमिनीवर विविध पिके, भाजीपाला, फळे आणि औषधी वनस्पती एकाच वेळी उगवू शकतात.
बहुस्तरीय शेतीमध्ये जमीन, पाणी, खत, खते यांचा योग्य वापर होतो. ही एक शाश्‍वत प्रणाली आहे ज्यामध्ये शेतकरी वर्षभर पिकांची लागवड करू शकतो. यामुळे एकाच वेळी अधिक उत्पादन मिळू शकेल. या प्रकारची शेती जमिनीची धूप कमी करण्यासाठी प्रभावी आहे. जमिनीचा पोत आणि सुपीकता राखण्यासाठी मल्टी लेयरचा वापर केला जाऊ शकतो. कोणत्याही कीड किंवा रोगाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी या प्रकारची लागवड सर्वोत्तम आहे.
बहुस्तरीय शेतीमध्ये कोणती पिके निवडावी
वाढीसाठी वेगवेगळी पिके निवडली जातात. पिकांची उंची आणि परिपक्वता कालावधी भिन्न असावा. याच प्रामुख्याने उल्लेख करावयाचा म्हटल्यास, नारळासोबत कॉफी आणि मिरपूडची लागवड करता येते. यासोबत नारळासोबत केळी आणि कॉफीची पेरणी करू शकता. तुम्ही आंब्यासोबत पेरू आणि चवळीची लागवड करू शकता. याशिवाय नारळासोबत जॅकफ्रूट, कॉफी, पपई आणि अननस निवडता येईल. तूर सोबत भुईमूग व तीळाची लागवड करणेही उत्तम. तूर सोबतच तांदूळ आणि काळे हरभरे देखील घेता येतात. उसासह मोहरी आणि बटाटा हे उत्तम आंतरपीक संयोजन आहे. मुळा, बीट देखील लेडीज बोटाने पिकवता येते. पालकासोबत मुळा आणि कांदा हे चांगले कॉम्बिनेशन आहे. सुरणासह काकडी आणि फ्लॉवरची लागवड करता येते. मक्याबरोबरच हरभरा आणि भुईमूग हेही बहुस्तरीय शेतीत चांगले उत्पादन देतात.
बहुस्तरीय शेतीचा शेतकर्यांना असा होतो फायदा
बहुस्तरीय शेतीतून शेतकर्यांना भरघोस नफा मिळू शकतो यात शंका नाही कारण जिथे ते एकावेळी एकच पीक घेत असत, तिथे त्यांनी ३ ते ४ पिके घेण्यास सुरुवात केली तर नफाही दुप्पट होईल. मिश्र व आंतरपीक म्हणून वापरण्यात येणारी पिके वातावरणातील नायट्रोजन स्थिर ठेवण्यास मदत करतात, जे जमिनीची सुपीकता सुधारण्यास मदत करतात. ही पध्दत लहान शेतकर्यांना वर्षभर विविध हंगामी भाजीपाला आणि बागायती पिके घेण्यास मदत करते आणि घरासाठी अन्न आणि पौष्टिक सुरक्षा सुनिश्चित करते, ज्यामुळे शेतकर्यांना चांगला परतावा मिळतो.