जळगाव : पारंपारिक पिकांच्या मागे न धावता अनेक शेतकरी त्यांच्या शेतात नवनवे प्रयोग करु लागले आहेत. अशाच नव्या प्रयोगांपैकी एक म्हणजे फुलशेती. राज्यातील बहुतांश शेतकर्‍यांनी फुलशेतीच्या माध्यमातून आर्थिक संपन्नेची वाट धरली आहे. कमी कालावधीत व कमी खर्चात भरघोस उत्पन्न देणारी शेती म्हणजे फुलशेती असल्याचे महत्व देखील आता शेतकर्‍यांना पटले आहे. यातील सर्वात लोकप्रिय प्रकार म्हणजे झेंडूची शेती.
प्रत्येक सामाजिक आणि धार्मिक कार्यात झेंडूच्या फुलांना जास्त मागणी असते. दरवर्षी नवरात्र, दिवाळी, दसरा, बसंत पंचमी, होळी, गणेश चतुर्थी, शिवरात्री यासह अनेक छोटे-मोठे धार्मिक कार्यक्रम होत राहतात. ज्यामध्ये झेंडूची ताजी फुले वापरली जातात. याशिवाय सामाजिक कार्य, वाढदिवस पार्टी, लग्न, लग्न, मुंडण व बलिदान समारंभ, लग्नाचा वाढदिवस, नवीन संस्थेचे उद्घाटन, कोणतीही स्पर्धा असो. या सर्व कार्यक्रमात मुख्यद्वार, मंडप, स्टेज आदींच्या सजावटीसह झेंडूच्या फुलांचा मुबलक वापर केला जातो. यामुळे झेंडूच्या फुलांना बारमाई मागणी असते.
झेंडूच्या जाती आणि प्रकार
फुलांचा आकार आणि रंग यावर आधारित झेंडूच्या दोन मुख्य जाती आहेत. एक आफ्रिकन झेंडू आणि दुसरा फ्रेंच झेंडू. फ्रेंच झेंडू जातीची वनस्पती आफ्रिकन झेंडूपेक्षा आकाराने लहान असते. याशिवाय भारतात झेंडूच्या अनेक जाती आढळून येतात. यात प्रामुख्याने उल्लेख करावयाचा म्हटल्यास, पुसा बसंती झेंडू, पुसा ऑरेंज झेंडू, अलास्का, जर्दाळू, क्रॅकर जॅक, दुबून, सोनेरी पिवळा, ऑरेंज ज्युबिली आदींचा उल्लेख करता येईल.
या प्रमुख जातींव्यतिरिक्त, इतर अनेक जाती आहेत, ज्यांची लागवड हवामान आणि मातीनुसार वेगवेगळ्या ठिकाणी केली जाते.
आफ्रिकन लिलींचे संकरित प्रकार: शोबोट, इंका यलो, इंका गोल्ड, इंका ऑरेंज, अपोलो, फर्स्ट लेडी, गोल्ड लेडी, ग्रे लेडी इ.
फ्रेंच झेंडूच्या संकरित वाण: (डबल) बोलेरो, जिप्सी ड्वार्फ डबल, लेमन ड्रॉप, बेर्सिप गोल्ड, बोनिटा, बेर्सिप रेड अँड गोल्ड, हार्मनी, सनी, नॉटी मॅरिटा इ.
झेंडू लागवडीसाठी माती आणि हवामान
झेंडूची लागवडीसाठी वालुकामय चिकणमाती उत्तम मानली जाते. पाणी साचलेली माती त्यासाठी चांगली नसते. भारतातील प्रत्येक हवामानात झेंडूची लागवड केली जाते. झेंडूची लागवड फार कमी वेळात होते. तीन ते चार महिन्यांत याची पूर्ण लागवड होते. झेंडूची लागवड वर्षातून तीनदा करता येते. झेंडू लागवडीसाठी १५ ते ३० अंश तापमान सर्वात योग्य आहे. झेंडूचे पीक ५५ ते ६० दिवसांत तयार होते आणि हे पीक महिनाभर सतत देत राहते. एकूण हे पीक तीन महिन्यांत पूर्ण होते. यासाठी उन्हाळ्यात आठवड्यातून दोनदा आणि हिवाळ्यात १० दिवस पाणी द्यावे.
लागवडीसाठी रोपांमध्ये अंतर
आफ्रिकन जातीची झाडे बरीच दाट आणि मोठी आहेत. त्यामुळे त्यांचे रोप ते रोप अंतर १५ बााय १० इंच ठेवावे. फ्रेंच वनस्पतींचे अंतरही कमी ठेवता येते. या जातीची झाडे रोपांपासून ८ बााय ८ किंवा ८ बाय ६ इंच अंतरावर ठेवावीत.
झेंडूसाठी खत व्यवस्थापन
झेंडू लागवडीसाठी १५ ते २० टन शेणखत, ६०० किलो युरिया, १००० किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट आणि २०० किलो पोटॅश एक हेक्टर मध्ये टाकावे. शेत तयार करताना खताचा वापर करावा. त्यावेळी शेणखत, फॉस्फेट आणि पोटॅश पूर्णपणे मिसळावे परंतु युरियाचा एक तृतीयांश भाग टाकावा. हे सर्व कंपोस्ट शेवटच्या नांगरणीपूर्वी जमिनीत मिसळावे. उरलेला युरिया पाणी देताना वापरावा.