नागपूर : सध्या देशभरात उष्णतेची लाट पसरली आहे. कडाक्याच्या उष्णतेमुळे केवळ मानवच नाही तर पशु-पक्ष्यांसह सर्व सजीवांचे हाल होत आहेत. यामुळे दुधाळ जनावरांच्या दुग्धशक्‍ती, अन्नाचे प्रमाण आणि वर्तनातही बदल झाला आहे. अशा परिस्थितीत या हंगामात दुधाळ जनावरांची विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे, जेणेकरून दूध उत्पादनात घट होणार नाही. हिवाळ्याच्या तुलनेत उन्हाळ्यात दूध उत्पादन कमी होत असले तरी गाई, म्हशी कमी दूध देऊ लागतात. पण त्यांना योग्य प्रकारे घर, आहार आणि उपचार दिल्यास दूध उत्पादनात फारशी घट होत नाही.
उष्माघाताची लक्षणे
एखाद्या प्राण्याला उष्माघात झाल्यास, त्याला 106 ते 108 अंश फॅरेनहाइट इतका ताप येतो, सुस्त होतो आणि खाणे-पिणे बंद होते, जीभ तोंडातून बाहेर पडते. आणि योग्य मार्गाने श्वास घेण्यास त्रास होतो आणि तोंडाभोवती फेस येतो. उष्माघाताने डोळे आणि नाक लाल होतात. अनेकदा जनावरांच्या नाकातून रक्त येण्यास सुरुवात होते, ज्यामुळे नाकातून रक्त येते, तेव्हा जनावराच्या हृदयाचे ठोके जलद होतात आणि श्वासोच्छ्वास अशक्त होतो, त्यामुळे चक्कर आल्यावर जनावर पडून बेशुद्ध अवस्थेत त्याचा मृत्यू होतो.
प्राण्यांना उष्माघातावरील उपचार
या आजारापासून जनावरांना वाचवण्यासाठी काही खबरदारी घ्यायला हवी. स्वच्छ हवा आत येण्यासाठी आणि प्रदूषित हवा बाहेर येण्यासाठी प्राणीगृहात आकाशकंदील असावा. आणि उष्णतेच्या दिवसात जनावरांना दिवसा आंघोळ करावी, विशेषतः म्हशींना थंड पाण्याने आंघोळ घालावी. जनावरांना पुरेसे थंड पाणी द्यावे. जास्त उष्णता सहन न करणाऱ्या संकरित प्राण्यांच्या घरामध्ये पंखे किंवा कुलर लावावेत.
उन्हाळ्यातील प्राणांचे अन्न
उन्हाळी हंगामात दुग्धोत्पादन आणि जनावरांची शारीरिक क्षमता टिकवून ठेवण्याच्या दृष्टीने पशुखाद्याचेही महत्त्वाचे योगदान असते. उन्हाळी हंगामात जनावरांना हिरवा चारा अधिक प्रमाणात द्यावा. याचे दोन फायदे आहेत, एक चविष्ट आणि पौष्टिक चारा अधिक जोमाने खाऊन जनावरे पोट भरतात आणि दुसऱ्या हिरव्या चाऱ्यात ७०-९० टक्के पाण्याचे प्रमाण असते, जे वेळोवेळी पाणी भरून काढते. उन्हाळी हंगामात हिरव्या चाऱ्याची टंचाई असते. त्यामुळे पशुपालकांनी मार्च, एप्रिल महिन्यात हिरवा चारा पेरून मूग, मका, चवळी, बरबत्ती आदी पिकांची पेरणी करावी, जेणेकरून उन्हाळी हंगामात जनावरांना हिरवा चारा उपलब्ध होऊ शकेल. बागायती जमीन नसलेल्या अशा पशुपालनाने वेळेपूर्वी हिरवे गवत कापून वाळवून तयार करावे. हे गवत प्रथिनेयुक्त, हलके आणि पौष्टिक आहे.
पाण्याची व्यवस्था ठेवावी
या हंगामात जनावरांना भूक कमी आणि तहान जास्त लागते. पशुपालकांनी दिवसातून किमान तीन वेळा जनावरांना पुरेसे पाणी द्यावे. जे शरीराचे तापमान नियंत्रित ठेवण्यास मदत करते. याशिवाय पाण्यात थोडे मीठ आणि मैदा टाकून जनावराला पाणी द्यावे