पुणे : एका झाडाला एकाच प्रकारची फळे येतात, हे आपणा सर्वांना माहित आहे. याशिवाय कलम पध्दतीतून एका झाडावर दोन वेगवेगळ्या प्रकारची फळे घेण्याच्या प्रयोगाबद्दलही अनेकांनी ऐकले आहेच. मात्र एका झाडावर तब्बल ४० प्रकारची फळे घेण्याचा प्रयोग कुणी केला आहे, असे तुम्हाला सांगितल्यास कुणाचाही विश्‍वास बसणार नाही. हे झाड अमेरिकेत व्हिज्युअल आर्ट्सचे प्राध्यापक सॅम व्हॅन एकेन यांनी विकसित केले आहे. जगभरातील लोक या झाडाला ४० ट्री म्हणतात, म्हणजेच ४० चे झाड, जे मनुका, ऋषी, जर्दाळू, चेरी आणि चिव यासह ४० फळे देतात.
ग्राफ्टिंग पद्धतीच्या मदतीने प्रोफेसर सॅम यांनी ४० फळझाडे तयार केली आहेत. ज्या अंतर्गत झाडे किंवा वनस्पतींच्या देठ किंवा कटिंगद्वारे नवीन वनस्पती तयार केली जाते. शेतकर्‍यांना हवे असल्यास, कलम तंत्राचा वापर करून ते ४ ते ५ फळांसह एक झाड देखील तयार करू शकतात. त्यासाठी योग्य पद्धती, प्रशिक्षण, माती, हवामान, पिके आणि शेतीची योग्य माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे.
सॅम यांनी वेगवेगळ्या फळझाडांमधून त्यांची कलमे गोळा करून ग्राफ्टिंग पद्धतीने ४० फळांचे झाड तयार केले. यानंतर, कलमासाठी मुख्य फळझाडाची निवड करून त्यात छिद्र पाडले, जेणेकरून त्या छिद्रात कलमे लावता येतील. झाडाच्या छिद्रांमध्ये कळ्या लावल्यानंतर, त्या ठिकाणी पोषक तत्वांचा लेप लावला जातो, ज्यामुळे कलमे गोठण्यास आणि योग्यरित्या विकसित होण्यास सोपे होते. या प्रक्रियेनंतर काही दिवसांतच कापा किंवा फांद्या मुख्य झाडाच्या संपर्कात आल्या आणि डहाळ्या मजबूत होऊ लागल्या. या प्रथेनंतर झाडांवर फुले व पाने दिसू लागली आणि नंतर विविध प्रकारची फळे येऊ लागली.
भारतातील अनेक शेतकरी या तंत्राने फळे, भाजीपाला आणि फुलांची लागवड करतात. शहरांमध्ये बागकामाच्या वाढत्या ट्रेंडमध्येही या तंत्राचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. भारतातील या आश्चर्यकारक पराक्रमाचे श्रेय भारतीय भाजीपाला संशोधन संस्था, वाराणसीला जाते, जिथे शास्त्रज्ञांनी अशा वनस्पती विकसित केल्या आहेत, ज्यांच्या मुळांपासून बटाटे आणि देठापासून टोमॅटो आणि वांगी उगवतात.