पुणे : भारत हा कृषी प्रधान देश म्हणून ओळखला जातो. भारतात शेतीमध्ये अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर गेल्या काही वर्षांमध्ये वाढला आहे. कमी कालावधीत जास्तीत जास्त उत्पादन घेण्यासाठी तसेच मजूर टंचाईच्या पार्श्‍वभूमीवर शेतकरी शेती कामांसाठी नवनव्या मशिन्सचा वापर करु लागले आहेत. प्रामुख्याने उल्लेख करावयाचा म्हटल्यास नांगरणीसाठी बैलजोडीची जागा आता ट्रॅक्टरने घेतली आहे. हाताने धान्य काढण्याऐवजी आता शेतकरी बारीक ब्लेड आणि मशीनच्या साह्याने कापणी करतात. आता ते काठीने मारण्याऐवजी यंत्राने धान्य मळणी करतात. असे कितीतरी उदाहरणे देता येतील. आज आपण भारतात वापरल्या जाणार्‍या टॉप १० कृषी यंत्रांची माहिती जाणून घेणार आहोत.
१) नांगर (Plough)
पेरणी आधी सर्वात महत्त्वाची प्रक्रिया म्हणजे नांगरणी. शेतात नांगराचा उपयोग माती वळवण्यासाठी आणि तोडण्यासाठी केला जातो आणि तणांचे नियंत्रण करण्यास आणि पीक अतिरिक्त काढून टाकण्यास मदत होते. हे एक ट्रॅक्टरवर बसवता येणारे यंत्र आहे. ज्यामध्ये बारीक ब्लेड असतात. नांगरणीचा मुख्य उद्देश जमिनीच्या वरच्या बाजूस वळणे आणि बियाणे पेरणीच्या वेळी पृष्ठभागावर ताजे पोषक तत्वे आणणे हा आहे. खंदक कापण्यासाठीही नांगराचा वापर केला जातो. त्याचे मुख्य कार्य म्हणजे वरच्या १२ ते २५ सेंटीमीटरपर्यंत माती वळवणे, जिथे झाडाची मुळे वाढतात. चांगली नांगरणी केल्यामुळे, मुळे जमिनीत खोलवर जाऊ शकतात, ज्यामुळे झाडाला घट्ट धरता येते. नांगरणीमुळे जमिनीची पाणीपुरवठा क्षमताही सुधारते. नांगरामुळे माती मोकळी होण्यास आणि हवेचा प्रवाह सुधारण्यास मदत होते.
२) रोटाव्हेटर (Rotavator)
रोटाव्हेटर हे लोकप्रिय कृषी अवजारांपैकी एक आहे. हे ट्रॅक्टरला बसविले जाणारे बहुउपयोगी यंत्र आहे. या शेतीच्या यंत्राला रोटरी टिलर असेही म्हणतात. रोटाव्हेटरचा वापर प्रामुख्याने लागवडीपूर्वी जमीन तयार करण्यासाठी होतो. ब्लेडच्या सहाय्याने मातीचे ढिगारे काढणे, मळणी करणे, माती मिसळणे आणि सपाट करणे यात मदत होते. तण काढण्यासही याची मदत होते. रोटाव्हेटरमधून माती फिरवल्याने झाडांना जास्तीत जास्त पोषक तत्वे मिळतात. मातीची चांगली रचना पिके अधिक उत्पादनक्षम बनवते आणि सर्वाधिक नफा देते.
३) कल्टीवेटर (Cultivator)
कल्टीवेटर ही लहान, अरुंद, किंचित वक्र असलेले एक लोकप्रिय कृषी यंत्रे आहे. पेरणीपूर्वी माती ढवळणे, फोडणी करणे आणि मोकळे करणे हा कल्टीवेटरचा मुख्य उपयोग आहे. पिकाच्या जवळची माती मिसळण्यासाठी आणि तण काढण्यासाठीही केला जातो. माती मिसळण्याबरोबरच, शेतकरी जमिनीत हवा भरतात आणि त्यात चांगला ओलावा देतात. त्यामुळे वेळेची बचत होते आणि मजुरीचे काम कमी होते, तसेच जमीन नांगरली जाते.
४) थ्रेशर (Thresher)
थ्रेशर किंवा मळणी यंत्र हे महत्त्वाचे कृषी यंत्र आहे. ज्याचा वापर प्रामुख्याने भुसा, भुसे आणि पेंढा पासून बिया वेगळे करण्यासाठी केला जातो. थ्रेशर मशिनने शेतकर्‍यांना मोठी जंगले साफ करण्यास, गवत काढण्याची मदत होते. हे मातीचे तुकडे देखील करते आणि शेतीसाठी साइटचे ठिकाण तयार करते. थ्रेशर कमी शारीरिक श्रम आणि अधिक कार्यक्षमतेत उपयुक्त आहे.
५) स्प्रे (Spray)
स्प्रे ही सर्वोत्कृष्ट कृषी मशिनरी आहे. फवारणी यंत्राचा वापर प्रामुख्याने पिकांवर खते, तणनाशके आणि कीटकनाशके फवारण्यासाठी केला जातो. याला ट्रॅक्टरवर सहजरित्या बसवता व काढता येते. तसेच पाठीवर ठेवून देखील फवारणी करता येते. शेतकरी शेतासाठी हायड्रॉलिक मोटर संलग्न पंप स्प्रेअर देखील वापरू शकतो. कमी दाबाचे फवारणी करणारे, उच्च दाब फवारणी करणारे, फॉगर्स, एअर-कॅरियर स्प्रेअर्स आणि हाताने चालवलेले स्प्रेअर असे स्पेअरचे पाच प्रकार येतात. स्पेअरमुळे कमीतकमी वेळेत व कमी श्रमात जास्तीत जास्त काम करणे सहज शक्य आहे.
६) डिगर (Digger)
डिगर हे शेतीतील महत्त्वाचे यंत्र आहे जे वृक्षारोपण, जमीन तयार करणे आणि शेतात कुंपण घालण्यासाठी खड्डे खोदण्यास मदत करते. लहान शेतात किंवा आंबा, नारळ, डाळिंब, लिंबू इत्यादि फळबागांसाठी यासाठी याचा सर्वाधिक वापर होतो. जमीन तयार करताना, वृक्षारोपण आणि कुंपण घालण्यासाठी खड्डे खणण्यासाठी खोदकामाचा वापर केला जातो. हे सुमारे ८००-१३०० मिमी खोलीचे छिद्र खोदू शकते. डिगर हे लहान इंजिन असलेली एक प्रकारची फार्म मशिनरी आहेत आणि त्यांना ऑपरेट करण्यासाठी कोणत्याही गॅसची आवश्यकता नाही.
७) ट्रॅक्टर कम्बाईन हार्वेस्टर (Tractor Combine Harvester)
ट्रॅक्टर कम्बाईन हार्वेस्टर हे एक अतिशय लोकप्रिय शेती यंत्र आहे जी मोठ्या प्रमाणात पिकांच्या कापणीसाठी डिझाइन केली आहेत. ट्रॅक्टर कम्बाईन हार्वेस्टर कापणी करते, ज्यामध्ये कापणी आणि मळणीचा समावेश होतो. या यंत्रामुळे मजूर टंचाईवर देखील मात करता येते. शिवाय अत्यंत कमी कालावधीत मोठ्या क्षेत्रफळावरील शेतपिकांची कापणी करणे सहज शक्य होते. आधुनिक कंबाईन हार्वेस्टर सलग ४० फूट रुंद गवत कापू शकता.
८) बियाणे आणि खत ड्रिल (Seed Cum Fertilizer Drill)
बियाणे पेरण्यासाठी बियाणे आणि खत ड्रिलचा विशेष वापर केला जातो. हे ट्रॅक्टरला जोडता येते. त्याच्या माध्यमातून बियाणे व खते देणे सहज शक्य होते. सीड कम फर्टिलायझर ड्रिल बियाणे आणि खत वेगळ्या भागात ठेवते. हे एकसमान खोलवर खुल्या फरोसारखे काम करते. याव्यतिरिक्त, खते आणि बियाणे झाकण्यासाठी आणि बियाभोवतीची माती कॉम्पॅक्ट करण्यासाठीही याचा उपयोग केला जातो. या मशीनच्या सहाय्याने शेतकरी अनेक रांगेत बियाणे पेरू शकतात. यामुळे मजूरीचा खर्च कमी येतो.
९) बेलर (Baler)
बेलर हे अतिशय लोकप्रिय कृषी यंत्र आहे. ज्याचा वापर पिकांच्या अधिशेषातून गवत आणि अंबाडीचे पेंढा बनवण्यासाठी केला जातो. जे वाहतूक किंवा साठवण्यास सुसंगत ठरते. तुमचा कचरा खर्च कमी करण्यासाठी बेलर उपयुक्त आहे. बेलर वापरताना तुम्ही साइटवर जागा वाचवू शकता. हे तुमचे ग्रीन क्रेडेन्शियल्स सुधारू शकते.
१०) डिस्क हॅरो (Disk harrow)
डिस्क हॅरो हे पेरण्यासाठी योग्य तयार करण्यासाठी वापरले जाते. पृष्ठभाग गुळगुळीत करण्यासाठी मातीचे ढिगारे आणि कवच तोडणे हा त्याचा मुख्य उपयोग आहे. डिस्क हॅरो कडा कापण्यासाठी उपयुक्त आहे. डिस्क हॅरो नको असलेले तण किंवा पिकांचे अवशेष तोडण्यासाठी देखील वापरण्यायोग्य आहे. डिस्क हॅरो माती आणि पृष्ठभागाच्या कवचातील गठ्ठा तोडतो. आपण कोणत्याही माती प्रकारात डिस्क समायोजित करू शकता आणि डिस्क हॅरो तण काढून टाकते आणि उगवलेली तण देखील मारते.