पुणे : महाराष्ट्रासह राजस्थान, गुजरात, उत्तर प्रदेश आणि हरियाणा या राज्यांमध्ये बाजरीचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते. बाजारीचे उत्पादन कसे जास्तीत जास्त घेता येईल, बाजरीचीच्या लागवडीसाठी योग्य जमीन, योग्य हवामान तसे खत व किटकनाशकांचे योग्य नियोजन कसे करावे? याची सविस्तर माहिती आज आपण जाणून घेणार आहोत.
महाराष्ट्रात विशेषत: ग्रामीण भागात बाजरीची भाकरी हा जेवणातील अविभाज्य घटक आहे. बाजरीमध्ये विविध प्रकारचे आवश्यक घटक असतात, म्हणून ते आहाराचे मुख्य साधन मानले जाते. बाजरीच्या धान्यांमध्ये प्रथिनांचे प्रमाण १०.५ ते १४ पर्यंत असते. पौष्टिकतेच्या दृष्टिकोनातून, ते खूप उपयुक्त आहे. बाजरीत ४ ते ८% फॅट असते, तर दुसरीकडे, कार्बोहायड्रेट खनिज घटक कॅल्शियम, कॅरोटीन, रिबोफ्लेविन, व्हिटॅमिन बी आणि नियासिन आणि व्हिटॅमिन बी ६ देखील बाजरीत मुबलक प्रमाणात असतात. गहू आणि तांदळाच्या तुलनेत बाजरीत लोहाचे प्रमाण भरपूर असते. बाजरीत भरपूर ऊर्जा असते, म्हणूनच हिवाळ्यात ती जास्त वापरली जाते. बाजरी हे केवळ मानवांसाठीच नाही तर प्राण्यांसाठीही पोषक चार्‍याचे माध्यम आहे. जनावरांना चारा देण्यासाठी शेतकरी बाजरीचीही लागवड करतात.
बाजारी लागवडीसाठी योग्य जमीन
शेतकरी बाजरीच्या लागवडीसाठी सर्व प्रकारची जमीन योग्य मानतात, परंतु वालुकामय चिकणमाती सर्वोत्तम मानली जाते. बाजरी पिकासाठी योग्य निचरा व्यवस्था ठेवणे आवश्यक आहे. बाजरीच्या लागवडीसाठी जास्त सुपीक जमिनीची गरज नाही. कारण जड जमीन कमी अनुकूल आहे. बाजरीच्या लागवडीसाठी उबदार हवामान सर्वात उपयुक्त आहे.
बाजरीतील तण आणि किड रोगाचे नियंत्रण असे करावे
कृषी तज्ज्ञांच्या मते बाजरी पिकासाठी तण व्यवस्थापन अत्यंत महत्त्वाचे आहे. यासाठी प्रति हेक्टरी ५०० ते ६०० लिटर पाण्यात सुमारे १ किलो अ‍ॅट्राझिन किंवा पेंडीमेथालिन फवारावे. फवारणीची ही प्रक्रिया पेरणीनंतर किंवा उगवण होण्यापूर्वी केली जाते. बाजरी पिकाची पेरणी केल्यानंतर सुमारे २५ ते ३० दिवसांनी खुरपी किंवा कसौला यांच्या साहाय्याने तण काढणे उपयुक्त ठरते.
बाजरी पिकाचे किडरोग प्रादुर्भावापासून संरक्षण करण्यासाठी क्‍लोरोफायरीफॉस २ किलो प्रति हेक्टर या प्रमाणात आवश्यक आहे. क्‍लोरोफायरीफॉसचा वापर मुळांमध्ये करावा आणि थोडासा हलका पाऊस पडल्यावर ते जमिनीत चांगले मिसळावे. पांढर्‍या वेण्यांमुळे बाजरी पिकाचे मोठे नुकसान होते. या रोगाच्या नियंत्रणासाठी बाजरीची पेरणी करताना फ्युराडॉन ३% फोरेट १०% दाणे हेक्टरी १२ किलो या प्रमाणात जमिनीत मिसळणे आवश्यक आहे.