नागपूर : शेती जोडधंदा म्हणून आजही दुग्धव्यवसायासाठी पशुपालनाला प्रथम पसंती दिली जाते. जास्त दूध देणार्‍या म्हशींची निवड हा शेतकर्‍यांसाठी सर्वात मोठा विषय असतो. कारण म्हैस जितके जास्त दूध देईल तितके शेतकर्‍याचे उत्पन्न वाढेल, असे साधे गणित असते. यामुळे आज आपण जास्त दूध देणार्‍या म्हशीच्या अशा एका जातीबद्दल माहिती जाणून घेणार आहोत जी
भारतात म्हशीच्या अनेक जाती आहेत, परंतु सर्वाधिक उत्पन्न देणारी म्हशीची जात नागपुरी आहे, जी बंपर दूध देते आणि लाखो शेतकरी कमवते. नावाप्रमाणेच नागपुरी म्हैस ही भारतातील महाराष्ट्रातील विदर्भातील बहुमुखी जात आहे. नागपुरी म्हैस ही भारतातील जल म्हशींची एक अतिशय चांगली जात आहे. हे खरे तर महाराष्ट्रातील आहे, आणि प्रतिकूल हवामानाच्या परिस्थितीत दूध आणि दुष्काळ या गुणांचा उत्तम मेळ घालणार्‍या म्हशींच्या जातींपैकी ती उत्तम मानली जाते.
नागपुरी म्हैस एका नजरेत ओळखता येते. नागपुरी म्हशी इतर म्हशींपेक्षा वेगळी असते कारण ती खूप मोठी असते आणि तिला तलवारीसारखी शिंगे असतात. याव्यतिरिक्त, त्याची मान खूप लांब असते. नागपुरी म्हशीची सरासरी शरीराची उंची नरासाठी सुमारे १४५ सेमी आणि मादीसाठी १३५ सेमी असते. त्यांच्या शरीराचा रंग सामान्यतः काळा असतो, परंतु त्यांच्या चेहर्‍यावर, पायांवर आणि शेपटीच्या टोकांवर पांढरे डाग असतात.
नागपुरी म्हशी दुग्धोत्पादनासाठी अतिशय उत्तम आहेत. त्यांचा सरासरी स्तनपान कालावधी सुमारे २८६ दिवस असतो. ते प्रति स्तनपान करताना किमान १०५५ लिटर दूध तयार करतात आणि त्यांचे दूध अतिशय दर्जेदार असते ज्यामध्ये सुमारे ७.७ टक्के फॅट असते. नागपुरी म्हैस ही आर्वी, बरारी, चांदा, गंगौरी, गौळओगन, गौळवी, गौराणी, पुराणथडी, शाही आणि वर्‍हाडी अशा इतर अनेक नावांनीही ओळखली जाते. या म्हशीची किंमत साधारणत: ८० ते ८५ हजार रुपये असते.
